نگاه جامعه‌شناسانه و فرهنگی
۱. تاثیر استعمار و تقسیم هند
رمان به بررسی عمیق تاثیر استعمار بریتانیا و تقسیم هند به دو کشور هند و پاکستان می‌پردازد. این تقسیم، نه تنها مرزهای جغرافیایی بلکه مرزهای فرهنگی، مذهبی و هویتی را نیز مشخص می‌کند. سلمان رشدی با نگاهی انتقادی، تاثیر این اتفاق تاریخی را بر زندگی روزمره مردم، ایجاد خشونت‌های قومی و بحران‌های هویتی به تصویر می‌کشد و پرسش‌هایی درباره ملیت، دین و هویت مطرح می‌کند.

۲. هویت دوزیستی و تجربه مهاجرت
شخصیت سلمان نماد تجربه مهاجرانی است که بین دو فرهنگ قرار دارند؛ فرهنگی که از آن آمده‌اند و فرهنگی که به آن پیوسته‌اند. این دوزیستی هویتی، چالش‌های روانی، اجتماعی و سیاسی خاص خود را دارد. رمان نشان می‌دهد چگونه مهاجران باید در برابر تبعیض، بیگانگی و هجوم فرهنگ غالب مقاومت کنند و هویت خود را حفظ کنند یا دوباره تعریف کنند.

۳. تعارضات مذهبی و قومی
رشدی به طرز عمیقی به مسائل مذهبی و قومی می‌پردازد و نشان می‌دهد چگونه این تعارضات زندگی مردم عادی را تحت تاثیر قرار داده‌اند. در داستان، تعارضات میان هندوها، مسلمانان و مسیحیان به صورت ملموس و عینی دیده می‌شود و پیامدهای خشونت‌آمیز و تفرقه‌انگیز آن به تصویر کشیده می‌شود. رمان با نقد این تنش‌ها، بر لزوم همزیستی مسالمت‌آمیز تاکید می‌کند.

۴. مناسبات جنسیتی و نقش زنان
زنان در رمان نقش‌های پیچیده و متنوعی دارند که از سنت و مدرنیته متاثر شده‌اند. رشدی با توصیف دقیق و عمیق، فشارهای اجتماعی و خانوادگی بر زنان را به نمایش می‌گذارد و نشان می‌دهد که چگونه زنان سعی می‌کنند در چارچوب‌های محدود، استقلال و آزادی خود را حفظ کنند. این جنبه، یکی از نقاط قوت رمان است که به مسائل جنسیتی نیز توجه ویژه دارد.

۵. نقد مدرنیته و جهانی‌شدن
رشدی نقدی بر روند جهانی‌شدن و مدرنیته دارد که هویت‌های محلی و فرهنگی را تحت تاثیر قرار داده و دستخوش تغییر کرده است. مهاجرت، تکنولوژی، و فرهنگ مصرفی، همه در شکل‌گیری دنیای جدید نقش دارند. رمان نشان می‌دهد که چگونه این عوامل، تضادها و پیچیدگی‌های هویتی را تشدید کرده و انسان‌ها را به چالش می‌کشند.

۶. پیام همزیستی و انسان‌دوستی
با وجود همه مشکلات، «پسران نیمه‌شب» پیام قوی‌ای درباره همزیستی، تفاهم و پذیرش تفاوت‌ها دارد. رشدی با بیان داستان‌هایی از دوستی، عشق و همدلی بین شخصیت‌های مختلف، به اهمیت احترام به انسانیت مشترک تاکید می‌کند. رمان دعوتی است به دیدن فراتر از مرزهای قومی و دینی و شناخت یکدیگر به عنوان انسان‌های همدل.